Tak, trzeba odwagi, by opowiedzieć ten burzliwy los wykształconego Europejczyka, który uwierzył w „sens swojej pracy”. Odwaga jest także potrzebna do tego, by jeszcze raz próbować „mówić ze sceny” o Zagładzie. Jak mówić? Czy jest sens wracać do tego co niewyobrażalne? Właśnie niewyobrażalne należy umieć sobie wyobrazić – o tym przypomina nam Zygmunt Bauman w „Nowoczesności i Zagładzie”.

W sierpniu 2006 roku 39-letni Jonathan Littell publikuje po francusku „Les Bienveillantes”, w polskim tłumaczeniu “Łaskawe”. Książka staje się sensacją czytelniczą. Dzieli publiczność literacką na dwa obozy: tych, którzy się nią zachwycili, i tych, którzy ulegli zgorszeniu. Postać Maxa już na początku prowokuje, zwracając się do czytelników: „czy jesteście przekonani, jak byście się zachowali na moim miejscu?”. Być może wie o Baumanowskim „agencie uśpionym”, który tkwi w każdym człowieku, i którego za wszelką cenę budzić nie wolno?

Tekst Littella jest wielkim materiałem dla teatru, jego niezwykła skrupulatność faktograficzna, staranność w opisywaniu zdarzeń, pobudza wyobraźnię. Posiada również niezwykłe odwołanie do tragedii greckiej – „Orestei”. Widzimy rodzinę Maxa Aue w kontekście rodziny Atrydów. Historia Maxa i Uny to historia Orestesa i Elektry. To także historia przyjaciela naszego bohatera, Thomasa, czyli greckiego Piladesa, tyle że jakoś po diabelsku mówiącego, a nie milczącego.
Scenariusz spektaklu powstał również z inspiracji narracji Wasilija Grossmana, tak aby nie zgubić do końca perspektywy ofiary.

Punkt Zero – ten pierwszy człon naszego tytułu zaczerpnęliśmy z refleksji Imre Kertésza, a konkretnie z mowy wygłoszonej w berlińskim Renaissance Theater; „[…] W końcu Auschwitz nie zdarzył się w pustce, ale na gruncie zachodniej kultury i cywilizacji […]. W płomieniach zginęło to wszystko, co dotychczas uznawaliśmy za europejskie wartości, i w tym etycznym punkcie zero, w tych moralnych i duchowych ciemnościach jedynym punktem, od którego można wszystko zacząć, jest to, co ów mrok spowodowało: Holokaust […]”
To również Imre Kertészowi zawdzięczamy pewien rodzaj odwagi, aby próbować opowiedzieć tę historię, bo to on, który przeżył Auschwitz, w pięknym eseju „Do kogo należy Auschwitz?” jest pełen uznania dla Roberto Benigniego, twórcy filmu „Życie jest piękne”, który po swojemu zmaga się z upiorami obozu. I wreszcie na sam koniec odważyliśmy się dostrzec w działaniach Maxa i jego przyjaciół perfekcyjnych biurokratów, którzy w jakiś dziwny sposób przypominają współczesną korporację.

Janusz Opryński