W XIX wieku, wraz z rewolucją przemysłową na ulice rosnących jak grzyby po deszczu miast wtargnęła wyjątkowo niebezpieczna klasa. Jej spora część nosiła spódnice, a samo pojawienie się na trotuarach tłumu młodych kobiet bez mężów, czy choćby męskich opiekunów, wywołało prawdziwą panikę moralną wśród lepszej części mieszkańców. Potęgował ją fakt, że przybywające z wiejskiego interioru plebejuszki mówiły w niezrozumiałych dialektach, albo po prostu obcych językach, dziwnie się zachowywały i ubierały, inaczej poruszały, a wprawne oko mieszczańskiego obserwatora dostrzegało ich ciemniejszą jakby grubszą skórę. Społeczeństwo przemysłowe nie mogło się bez nich obyć. Ale jednocześnie za wszelką cenę chciało je podporządkować. Robiło to wtłaczając ich życiowe trajektorie w trzy role: robotnicy w fabrycznej, służącej w mieszczańskim domu i wreszcie pracownicy seksualnej na rogu ulicy i w burdelu. Wszystkie te miejsca podporządkowania stały się zarazem polem oporu i walki. W dobie industrializacji młode kobiety z ludu stały się awangardą migrującej do miast biedoty. Ich wkroczenie na scenę historyczną zakwestionowało rolę, którą dla kobiet przeznaczyła kultura burżuazyjna. Młode kobiety samodzielnie wychodzące z domu, decydujące o swoim życiu i domagające się uznania tych decyzji przetarły szlak dla społecznego buntu łączącego sprzeciw wobec wyzysku i odrzucenie patriarchalnej infantylizacji. Ceną za to był wyzysk ekonomiczny graniczący ze zniewoleniem, wspierana przez państwo eksploatacja seksualna oraz przemoc przenikająca relacje między klasami i płciami.

Początkowo inteligenckie emancypantki domagające się własnego życia zawodowego nie rozumiały plebejuszek, które miały serdecznie dość pracy od rana do nocy. Ale to zderzenie tych dwóch perspektyw przyniosło nowoczesny socjalistyczny feminizm z jego programem równoczesnego uwolnienia się niewoli domowej i z niewoli pracy.

Kim były kobiety z ludu w XIX-wiecznej Polsce? Jakie miały marzenia i aspiracje? Gdzie mieszkały, jakim formom opresji podlegały? Czy i na ile mogły negocjować swój status? Czy się organizowały? Jaką rolę odegrały w mieszczańskiej kulturze, emancypacji kobiet i w ruchu robotniczym? I dlaczego zostały zapomniane? O tym wszystkim porozmawiamy z dr Alicją Urbanik-Kopeć, historyczką kultury i kobiet z Zakładu Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk, autorką książek „Anioł w domu, mrówka w fabryce” (2018), „Instrukcja nadużycia” (2019), „Chodzić i uśmiechać się wolno każdemu” (2021), „Matrymonium” (2022).