Czy Oświecenie wymyślili encyklopedyści? Czy ideę idealnego społeczeństwa zawdzięczamy Tomaszomi Moore’owi? A może jednak bohaterowie zachodniej wersji historii filozofii skądś czerpali inspiracje?
Antropolog David Graeber i archeolog David Weingrow dowodzą jak wiele europejskie Oświecenie zawdzięczało kolonialnej ekspansji i jej produktowi ubocznemu, czyli kontaktom z intelektualistami ludów, które padły ofiarą europejskiego podboju. Ale wizje lepszego, prawdziwie sprawiedliwego świata nie zawitały do Starego Świata dopiero wraz z „Odkryciem Świata Nowego”. Wystarczy odwrócić perspektywę opowieści historycznej i spojrzeć na nowożytną i wczesnonowoczesną Europę z „żabiej perspektwy”, od strony społecznych dołów – chłopów, biedoty miejskiej, ludzi gościńca wszystkich płci i każdego wieku, by znaleźć miejsca gdzie biło źródło myślenia przekraczającego granice politycznego i ekonomicznego status quo. Jego elementy możemy odczytać w zachowanych słowach, hasłach i kulturowych osadach naniesionych przez wieki wojen chłopskich, rebelii miejskich, ucieczek do złych panów i antypańszczyźnianych buntów. Równie dobrze znajdziemy je w codziennej kulturze biednych i poniżonych, która stanowiła nie tylko formę dostosowania do świata opartego na zniewoleniu, ale też ramę i medium dla nieskończonej ilości sposobów stawiania oporu i budowania wyobraźni społecznej społeczności plebejskich. Znajdziemy je wreszcie w tych – wcale nie tak nielicznych – miejscach, gdzie ludowi uchodźcy budowali swoje własne społeczeństwa.
Jakie zatem było Oświecenie widziane od dołu? Oświecenie bez encyklopedystów. Czego chcieli ludowi buntownicy? Czy i jakie mieli ideały społecznej sprawiedliwości? Co myśleli o religii, kościele i własności? Jak praktycznie realizowali swoje marzenia o lepszym świecie, gdy tylko mieli do tego sposobność? I wreszcie, co to takiego Kukania?  O tym wszystkim porozmawiamy z antropologiem Michałem Rauszerem, badaczem kultury i źródeł siły klas podporządkowanych.